25 Oca Çevgan mı? Polo mu?
Çevgan ve Polo
Çevgan, çevgen ya da çöğen isimleriyle bilinen, ortaya çıkış tarihi milattan önceki dönemlere kadar giden ve Orta Asya Türkleri tarafından at üzerinde oynanarak binicilik yetilerini geliştirmeye yarayan bir savaş oyunudur. Halk dilinde genelde çevgen olarak anılır. Çevgan kelimesinin aslı eski İran dilindeki sopa ya da değnek anlamına gelen kelimeden gelir. Bu spor Orta Asya’dan tüm dünyaya İran ve Helen topraklarından geçerek yayılmış ve modern dönemde polo sporuna dönüşmüştür.
Orta Asya Türklerinin göçebe yaşam tarzının en belirli unsuru olan binicilik, elbette gündelik hayatta spor müsabakası ve bir eğlence aracı olarak da icra edilmiştir. Çevgan, atı hayatlarının her alanında kullanan Orta Asya kabilelerinde geniş alanlarda 2 grup halinde bir takım sporu olarak oynanırdı. Araplar ve Grekler de bu sporu öğrenmişler ve oynamışlardır. Arapçada bu oyuna savlecan, Grekçede ise tsükanion adı verilmiştir. Bizans İmparatoru Thedosius’un sarayının önünde bir meydana bu oyunu oynamak için bir stadyum yaptırdığı bilinmektedir. En eski Türk kaynaklarından olan Kutadgu Bilig ve Divan-ı Lügatüt Türk eserlerinde de bu oyundan bahsedilmektedir. Oyunun nasıl oynandığını anlatan en eski bilgiler ise İran kaynaklarında bulunmaktadır. Firdevsi’nin eseri olan Şeyhname’de Siyavuş ile Turan hükümdarı ünlü Efrasiyab’ın çevgan oyununu oynadığından bahsedilmektedir.
Tarihi bu kadar eskiye dayanan ve birçok medeniyette karşılığını bularak bir binicilik sporu olarak gelişen ve genelde saray çevrelerinde oynanan çevgan oyunu, 19. yüzyılda İngilizlerin Afganistan ve Hindistan bölgesindeki sömürge yönetimleri döneminde İngiliz sömürge yöneticileri tarafından öğrenilerek modern polo oyununu geliştirmeleri ile tüm dünyada üne kavuşmuştur. Polo kelimesi ise Tibet dilinde top anlamına gelen kelimeden gelmektedir. Bu tarihsel arka plandan sonra yazımızın geri kalan kısmında çevgan ve polo oyunu arasındaki farklara göz atacağız.
Çevgan ve Polo Oyunu Arasındaki Farklar Nelerdir?
Çevgân at üstünde binicilerin ellerindeki bir çubukla iki takım arasında bir sahada oynanır. İki tür çevgan oyunu vardır: kepçe çevganı ve çekiç çevganı. Bu iki tür çevgan oyunu kepçe polosu ve çekiç polosu olarak da bilinir. Kepçe polosu daha çok Japonya, Çin ve Hindistan bölgelerinde tercih edilirdi. Bu oyunda oyuncular at üstünde ellerinde tuttukları değenekler aracılığıyla topa vurarak ve topu kale çizgisinden geçirerek skor yaparlar. Takımlar çoğunlukla dört biniciden meydana gelir. Ancak alan büyükse bu sayı artabilir. 7 skor alan takım oyunu kazanmış sayılır. Oyunda kullanılan ahşap çubuklar genelde 1.5 metre civarında olur. Oyun topu ise genellikle ağaçlardan imal edilen yuvarlak bir toptur. Ancak başka kaynaklarda çevgan topunun keçi derisinden imal edildiği de geçmektedir. Çevgân oyuncusuna çevgânbaz adı verilirdi.
Modern polo sporunda da amaç, atlı binicilerin bir topa ellerindeki sopa aracılığıyla vurarak gol atmasıdır. 4’er kişilik takımlarla oynanır. Oyunun topu 10 cm. çapındadır. Geleneksel polo sporu yaklaşık 274 metre uzunluğunda ve 146 metre genişliğinde çim bir alan üzerinde icra edilir. Ancak modern polonun da başka çeşitleri vardır. Örneğin, arena polo adı verilen daha küçük bir alanda bazen de kapalı mekanda 3’er atlı iki takımla oynanan bir polo türü bulunmaktadır. Bunun dışında 3 atlı ile oynanan buz polosu, fil polo, bisiklet polo, Segway polo ve plaj polo gibi değişik araçlar ve alanlara uyarlanmış çeşitleri de bulunmaktadır.
Sonuç olarak, dünyanın bu en eski spor aktivitelerinden biri olan polo sporu çok fazla değişikliğe uğramadan günümüze kadar ulaşmıştır. Saray çevrelerinde daha çok oynanması nedeniyle ‘Kralların Sporu’ olarak da adlandırılmıştır. Atların insan hayatında hem geçmişte hem de günümüzde oynadığı rolü, kendine özgü kuralları ve geleneğiyle yansıtmaya devam eden çevgan sporu, Türk kültüründe de önemli bir sembol olarak halen oynanmaya devam etmektedir ve tüm dünyada en bilinen binicilik sporları arasında yer almaktadır.